Destan

• Ulusların hayatını derinden etkileyen göç, savaş, kıtlık, doğal afetler gibi olayları olağanüstü unsurlar katarak anlatan edebi ürünlerdir. Tarihte yer etmiş büyük milletlerin hemen hepsinin destan ya da destanları vardır.
• Destanlar oldukça uzun ürünlerdir ve oluşumları çok uzun zaman alır.
• Destanların merkezinde bir toplumu derinden etkileyen bir olay ya da kişiler yer alır.
• Destanlardaki kişiler; kral, han, hakan gibi seçkin kişiler ya da tanrı, tanrıça gibi kutsal varlıklardır. Bu kişiler olağanüstü özelliklere sahiptir ve kurtarıcı, lider konumundadır.
• Destanlar bir bakıma milletlerin tarihinin halk gözüyle görülen, halk ruhuyla duyulan ve halk hayalinde masallaştırılan şeklidir.
• Ait oldukları ulusların özelliklerini, sosyal yapılarını, inançlarını, aile yapılarını, gelenek ve göreneklerini yansıtır.
• Destanlar ulusların kesin bilgi sahibi olmadığımız, sözlü edebiyat dönemlerinde oluşur. Bu döneme destan dönemi denir.
• Destanlar; kuşaktan kuşağa, ağızdan ağza aktarılarak son şeklini aldıkları için anonim ve sözlü edebiyat ürünleridir.
• Bütün destanlar ilk oluştuklarında manzumdur. Kimi zaman aralarına mensur bölümler de katılmıştır. Destanlardan yazıya geçiriliş sırasında nesre (düz yazıya) geçirilenleri de vardır.
• Ulusal dilde ve ulusal nazım ölçüsüyle söylenmiştir.
• Anlatılan olayların geçtiği yer ve zaman bilinmez.
•  Destanların oluşumu üç aşamada gerçekleşir:

a) Oluş Dönemi: Toplumun zihninde derin izler bırakan bir olay ve bu olayların etrafında geçtiği bir kahraman olması.
b) Yayılma Dönemi: Halkın bu olayı ağızdan ağza, kuşaktan kuşağa aktarması.
c) Toplama – Derleme Dönemi: Usta bir halk şairinin çıkarak bu olayları insanlardan toplaması ve manzum hale getirmesi.

Bu üç dönem doğal destanlarda bulunur. Yapay destanlarda yayılma dönemi yoktur.

Destan Türleri

Destanlar meydana getirilişleri açısından ikiye ayrılır:

A) Doğal Destanlar:

Halk tarafından sözlü olarak çok uzun bir süreçte oluşturulan destanlardır. Ulusların ilk dönemlerini anlatan bu destanlar anonimdir, sonradan yazıya geçirilmiştir.

Ulusların Doğal Destanları:

1) TÜRK DESTANLARI

a) İslamiyet Öncesi Türk Destanları
Altay Destanı: Yaratılış Destanı
Saka Destanları: Şu Destanı, Alp Er Tunga Destanı
Hun – Oğuz Destanları: Oğuz Kağan Destanı, Attila Destanı
Göktürk Destanları: Ergenekon Destanı, Bozkurt Destanı
Uygur Destanları: Türeyiş Destanı, Göç Destanı

b) İslamiyet’ten Sonraki Türk Destanları

1. Karahanlı Dönemi Destanı: Satuk Buğra Han Destanı
2. Kazak – Kırgız Kültür Dairesi Destanı: Manas Destanı
3. Türk-Moğol Kültür Dairesi Destanı: Cengiz Han Destanı (Cengiz-name)
4. Tatar – Kırım Kültür Dairesi Destanları: Timur Destanı, Edige Destanı
5. Selçuklu – Beylikler ve Osmanlı Dönemleri Destanları: Seyid Battal Gazi Destanı,  Danişmend Gazi Destanı, Köroğlu Destanı

2) DİĞER ULUSLARIN DESTANLARI

Yunan : İlyada ve Odysseia Destanları (Homeros)
İran Destanı: Şahname (Firdevsi)
Sümer : Gılgamış Destanı
Rus: İgor Destanı
İspanyol: Le Cid Destanı
Alman: Nibelungen Destanı
Fin: Kalevela Destanı
Hint: Ramayana ve Mahabharata Destanları
Fransız: Chanson de Roland Destanı
Japon: Şinto Destanı

B) Yapay Destanlar

Bir yazar ya da şairin daha çok yakın zamanda yaşanmış bir olayı kendi duygu ve düşüncelerini de katarak yazdığı destan türüdür.

Doğal Destanla Yapay Destanın Farkı

Doğal Destan ve Yapay Destan Arasındaki Benzerlikler
1) Her ikisi de ulusları derinden etkileyen olayları anlatır.
2) Her ikisi de manzum şekilde oluşturulur.
3) Her ikisinde de abartılmış olay ve kişiler vardır.
4) Her ikisinde de yapı unsurları (olay, yer, zaman, kişiler) vardır.
5) Her ikisinde de toplumun değer yargıları, inancı, gelenek ve göreneklerinin izi vardır.

Doğal Destan ve Yapay Destan Arasındaki Farklılıklar
1) Doğal destanlar kendiliğinden oluşur yani yaratıcısı milletin kendisidir. Yapay destanlar ise bilinen bir şair tarafından oluşturulur.
2) Doğal destanda halkın olaylara bakış açısı hakimdir. Anlatıcının duyguları yoktur. Yapay destanda şair olaylara kişisel bakış açısını da yansıtır
3) Doğal destanların oluşumu çok uzun zaman alır. Yapay destanlar ise olayın meydana gelişinden kısa bir süre sonra kaleme alınır.
4) Doğal destanlar oluş, yayılma, toplama-derleme olmak üzere üç oluşum aşamasına sahiptir. Yapay destanlar ise oluş ve yazılma olarak iki oluşum aşamasına sahiptir.
5) Doğal destanlar yazıya geçirilmeyebilir. Yapay destanlar ise mutlaka yazıya geçirilir.

Ulusların Yapay Destanları:

1) TÜRK DESTANLARI

Kayıkçı Kul Mustafa: Genç Osman Destanı
Yazıcığlu: Selçukname
Fazıl Hüsnü Dağlarca: Üç Şehitler Destanı, Yedi Memetler Destanı
Mehmet Akif Ersoy: Çanakkale Şehitleri
Nazım Hikmet Ran: Kuvayi Milliye Destanı, Kurtuluş Savaşı Destanı
Cahit Külebi: Atatürk Kurtuluş Savaşında
Ceyhun Atuf Kansu: Sakarya Meydan Savaşı

2) DÜNYA DESTANLARI

John Milton (İngiliz Edebiyatı): Kayıp Cennet
Torquato Tasso ( İtalyan Edebiyatı) : Kurtarılmış Kudüs
Dante Alighieri (İtalyan Edebiyatı): İlahi Komedya
Ariosto (İtalyan Edebiyatı): Çılgın Orlando
Voltaire (Fransız Edebiyatı): Henriade
Vergilius (Latin Edebiyatı): Aeneis

Türk Destanlarının kısa özetlerini okumak için lütfen TIKLAYINIZ.