Eser İncelemesi Nasıl Yapılır?
Değerli edebiyatvedil.net takipçileri, özellikle lise ve üniversite öğrencilerinin zaman zaman karşısına çıkan durumlardan biridir eser incelemesi yapmak. Bu yazımızda sizlere bir eser incelemesinin nasıl yapılacağı hakkında ipuçları vermeye çalışacağım.
Eser incelemesi kapsamı çok geniş bir alandır. Her yazı türünde inceleme yapılabilir. Eser incelemesinin şekli, eserin türüne göre değişebilir. Makale, şiir, roman gibi türler farklı bir düzen içinde yazılır. Örneğin; bir makale incelemesinde ana fikir ve onu destekleyen yardımcı düşünceler öncelikli olarak ele alınırken; romanda ana olay ve yan olaylarla bu olayları yaşayan kahramanlar; olayın geçtiği zaman ve mekan ele alınır. Şiir inceleniyorsa nazım biçimi, nazım türü, ölçüsü, kafiye ve redifleri ele alınır. Biz bu yazımızda ağırlıklı olarak roman incelemesine yer vereceğiz.
Roman incelemesi için altın kural, romanı okurken sıcağı sıcağına notlar almaktır. Notlarınız, incelemenizin en önemli unsurudur. Eğer eseri okumayı bitirdikten sonra inceleme yazınızı yazmaya kalkarsanız önemli birçok detayı unutmuş olduğunuzu fark edeceksiniz. Bu duruma izin vermemek için inceleme yazınızı romanı okumaya başladığımız andan itibaren incelemenizi yazmaya başlamalısınız. Şimdi altın kuralı öğrendiğimize göre eser incelemesi için diğer ipuçlarına geçebiliriz.
Roman Tahlili Nasıl Yapılır?
Akademik açıdan çok daha detaylı incelemeler olmakla birlikte genel anlamda roman incelemesi şu şekilde yapılır:
A. Şekil (Biçim) Yönüyle İnceleme
Bu bölümde amaç incelemesi yapılan roman hakkında ön bilgi vermektir.
- Romanın adı
- Romanın yazarı
- Romanın basıldığı yer ve tarih
- Romanı basan yayınevi
- Romanın sayfa sayısı
B. İçerik (Muhteva) Yönüyle İnceleme
1. Olayın (vakanın) Özeti:
Romanda anlatılan ana olayı ve etrafındaki küçük olayları iyi tespit etmek gerekir. Özet yapılırken dikkat edilmesi gereken şeylerden biri de özetin uzunluğudur. Romanın özeti, yaptığınız incelemenin üçte birinden (1/3) fazla olmamalıdır.
a. Romanın Olay Örgüsü
b. Romanın Olay Halkalarından Örnekler
2. Kişi (Şahıs) Kadrosu:
Olayın oluşmasında etkili olan ya da olayı yaşayan insanlardır.
Roman kişileri “TİP” ve “KARAKTER” olarak karşımıza çıkar. Bu konuda ayrıntılı bilgiyi anlatmaya bağlı edebi metinler konusundan edinebilirsiniz.
a. Asıl Kişiler: Olayların oluşmasında aslî rol oynayan kişilerdir. Karakter analizi yapılırken kahramanı veya kahramanları fiziksel ve ruhsal özellikleri bakımından iki kısımda inceleyebiliriz.
I. Fiziksel betimleme (Portre)
II. Ruhsal betimleme (Portre)
b. Yardımcı Kişiler: Olayların gelişiminde az ya da dolaylı etkisi olan kişilerdir. Yardımcı kişilerin fiziksel ve ruhsal analizleri yapılırken fazla detay vermek ana karakterin önemini azaltabilir. Bundan kaçınmak gerekir.
I. Fiziksel betimleme (Portre)
II. Ruhsal betimleme (Portre)
c. Kişiler Arasındaki İlişkiler: Roman kişileri arasındaki ilişkilerin belirtilmesi romanın olay örgüsünün anlaşılmasında önem taşır
3. Olayın geçtiği yerler (Mekânlar):
Metinde geçen mekânların özellikleri belirtilmelidir. Ana mekânlar ve küçük geçişlerin olduğu mekânlar ayırt edilmelidir.
a. Mekânlar ve bu mekânların özellikleri
b. Mekânların kahraman ve olaylarla ilişkisi
4. Zaman:
Metinde olaylar kronolojik sırayla verilebileceği gibi sondan başa doğru da verilebilir. Zaman, geniş zaman (15. yüzyıl, Osmanlı’nın kuruluş yılları, II. Meşrutiyet Dönemi, vs.) olabileceği gibi dar zaman (yaz, kış, akşamüstü, gece, sabahın ilk satleri vs.) da olabilir. Zaman ve mekanlar karakterler üzerinde etkili unsurlardır.
5. Anlatıcının Bakış Açısı:
a. İlahî (Tanrısal, hakim) Bakış Açısı: Anlatıcı romandaki bütün olaylara, kahramanların iç dünyasına hakimdir. Niyetlerini önceden kestirir. Bilgisi kahramanlardan daha fazladır.
b. Kahraman Anlatıcının Bakış Açısı: Olaylar birinci kişinin ağzından anlatılır. Anlatıcı romandaki kişilerden biridir. Okuyucu her şeyi onun gözünden görür, onun anlattığı kadarını bilir.
c. Gözlemci (Müşahit) Bakış Açısı: Anlatıcı sadece olayı gözler ve aktarır. Olayları dışarıdaki birinin gözüyle, bir kamera tarafsızlığıyla anlatır. Kişilerin duygu, düşüncelerini bilemez. Bakış açısı sınırlıdır.
6. Dil ve Anlatım Özellikleri
a. Anlatım Türleri
1.. Öyküleyici Anlatım
2. Betimleyici Anlatım
3. Açıklayıcı Anlatım
4. Tartışmacı Anlatım
5. Öğretici Anlatım
6. Kanıtlayıcı Anlatım
7. Düşsel Anlatım
8. Gelecekten Söz Eden Anlatım
9. Coşku ve Heyecana Bağlı Anlatım
10. Destansı Anlatım
11. Söyleşmeye Bağlı Anlatım
12. Mizahi Anlatım
b. Dil ve Üslup özellikleri
- Akıcılık
- Duruluk
- Açıklık
- Yalınlık
7. Romanın Türü:
- Tarihi roman
- Macera (Serüven) romanı
- Polisiye romanı
- Sosyal roman
- Töre romanı
- Biyografik roman
- Otobiyografik roman
- Tezli roman
- Psikolojik roman (Tahlil romanı)
- Fantastik roman
- Bilimkurgu romanı
- Egzotik roman
8.Romanın Konu ve Teması:
9. Eserdeki dünya görüşü:
