Yazım (İmlâ) Kuralları

Yazım kuralları, bir dili kullanırken yazıda ve söyleyişte kişiden kişiye farklı anlamlar oluşmaması için belirlenen ve herkes tarafından benimsenen kurallardır.

Dilimizi doğru ve anlaşılır kullanabilmemiz için bazı kuralların bilinmesi gerekir. Yazım kurallarına uyulmadığı takdirde duygu ve düşüncelerimizi doğru bir şekilde aktaramayız.

Yazım kurallarını beş ana başlık altında inceleyeceğiz.

1. Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler 2. Sayıların Yazımı 3. Birleşik Kelimelerin Yazımı 4. Kısaltmaların Yazımı 5. Bazı Bağlaç, Kelime ve Eklerin Yazımı 

A. Büyük Harflerin Kullanımı

1. Cümleler büyük harfle başlar.

2.  Cümle içinde tırnak ya da ayraç içine alınan cümleler büyük harfle başlar ve sonuna uygun noktalama işareti konur.

3.  Dizeler genellikle büyük harfle başlar.

4. Nokta (.), soru işareti (?), ünlem (!) ve üç noktadan (…) sonra gelen cümlenin ilk sözcüğü büyük harfle başlar.

5. İki noktadan (:) sonra bir cümle geliyorsa büyük harfle başlar.

A.1. Özel Adların Yazımı

1. Kişi adları büyük harfle başlar.

2. Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvan (san), meslek, lakap ve rütbe adları ile saygı bildiren sözcükler büyük harfle başlar.

UYARI: Unvan (san) sözcükleri özel bir adın yerini tutu­yorsa büyük harfle başlar.

UYARI: Unvan (san) sözcükleri özel bir adın yerini tutmu­yorsa küçük harfle başlar.

UYARI: Akrabalık bildiren sözcükler, büyük harfle baş­lamaz.

3. Resmi yazılarda saygı bildiren sözcüklerden sonra gelen ve makam, mevki bildiren sözcükler büyük harfle başlar.

4. Hitap sözcükleri büyük harfle başlar.

5. Hayvanlara verilen adlar büyük harfle başlar..

6. Ulus adları büyük harfle başlar.

7. Devlet adları büyük harfle başlar.

8. Din, mezhep , tarikat adları büyük harfle başlar.

9. Dil adları büyük harfle başlar.

10. Ulus, din, dil, mezhep, kişi vb. adlardan türemiş sözcükler büyük harfle başlar..

UYARI: Özel adlar kendi anlamı dışında yeni bir anlam ka­zanmışsa büyük harfle başlamaz

UYARI: Para birimleri büyük harfle başlamaz

UYARI: Özel adların yerine kullanılan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz.

11. Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar.

12. Gezegen ve yıldız vb. gök cismi adları büyük harfle başlar.

UYARI: “Dünya, güneş, ay” sözcükleri cümlede terim an­lamda kullanıldığında büyük harfle; gök cismi anlamı dışında kullanıldığında küçük harfle başlar.

13. Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb. yapı adlarının bü­tün sözcükleri büyük harfle başlar.

14. Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar.

15. Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar.

16. Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, müzik) her sözcüğü büyük harfle başlar.

17. Millî ve dinî bayramlarla bayram niteliği kazanmış günle­rin adları büyük harfle başlar.

18. Tarihi olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar.

19. Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik sözcüklerde özel adlar büyük harfle başlar.

A.2. Yer Adlarının Yazımı

1. Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt, sokak vb.) büyük harfle başlar.

2. Coğrafya ile ilgili kıta, bölge, ova, dağ, deniz, göl, akarsu, orman adları (Birden çok sözcükten oluşanlarda her söz­cük büyük harfle başlar.) büyük harfle yazılır.

3. Yer bildiren özel adlarda da kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğu zaman sözcük başında büyük harf kullanılır.

4. Sonunda 3. tekil iyelik eki olan özel ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz.

5. Coğrafya ile ilgili kıta, bölge, ova, dağ, deniz, göl, akarsu, orman adları (Birden çok sözcükten oluşanlarda her söz­cük büyük harfle başlar.) büyük harfle yazılır.

B. Sayıların Yazımı

1. Sayılar, rakamla ya da yazıyla yazılabilir. Yazıyla yazılırsa her sayı sözcüğü ayrı yazılır.

UYARI: Çek, senet, makbuz gibi belgelerde sayılar ya­zıyla da yazılabilir. Bu durumda değişiklik yapılmasını önlemek amacıyla sayı adları bitişik yazılır.

2. Bilimsel yazılarda ve kesinlik aranan konularda sayılar ra­kamla yazılır

3. Çok sıfırlı, büyük sayıların ana sayılarından sonraki basa­makları yazıyla gösterilir.

4. Romen rakamları ancak yüzyıllarda, hükümdar adların­da, tarihlerde ay adlarında, kitap ve dergi ciltlerinde ve kitapların asıl bölümlerin­den önceki sayfaların numaralandırılmasında kullanılır.

5. Rakamla yazılan sayılardan sonra gelen ekler kesme işa­retiyle (‘) ayrılır.

C. Birleşik Sözcüklerin Yazımı

Birleşik sözcükler belirli kurallar çerçevesinde bitişik veya ayrı yazılır.

C.1 Bitişik Yazılan Birleşik Sözcükler

1. İki sözcük birleşirken ses düşmesi olursa sözcükler biti­şik yazılır.

2. “et-“, “ol-” yardımcı eylemleriyle kurulan birleşik fiillerde herhangi bir ses düşmesi veya ses türemesi bitişik yazılır.

3. Kurallı birleşik fiiller; yeterlilik (-ebil), tezlik (-iver), sürerlilik (-edur, -ekal, -egel) ve yaklaşma (-eyaz) birleşik fiilleri daima bitişik yazılır.

4. Sözcüklerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında anlamını kaybederse bu tür birleşik sözcükler bitişik ya­zılır.

5. “Alt, üst ve üzeri” sözcüklerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik sözcükler bitişik yazılır.

6. Her iki sözcüğü de asıl anlamını koruduğu hâlde yaygın bir biçimde gelenekleşmiş olarak bitişik yazılan sözcükler de vardır.

7. “Ev” sözcüğüyle kurulan birleşik sözcükler bitişik yazılır.

8. “Hane, name, zade” sözcükleriyle oluşturulan birleşik söz­cükler bitişik yazılır.

UYARI: “Eczahane, hastahane, postahane, pastahane” söz­cükleri kullanımdaki yaygınlık nedeniyle “eczane, hatstane, postane, pastane” biçiminde yazılmaktadır.

9. Ara yönleri belirten sözcükler bitişik yazılır.

C.2 Ayrı Yazılan Birleşik Sözcükler

1. “Etmek, olmak, eylemek” yardımcı eylemleriyle ku­rulan birleşik fiiller herhangi bir ses düşmesine veya ses türemesine uğramazsa ayrı yazılır.

2. Birleşme sırasında sözcüklerden hiçbiri anlam değişmesi­ne uğramıyorsa ya da yalnızca birinci sözcük anlam değiş­mesine uğruyorsa birleşik sözcükler ayrı yazılır.

3. “Ocak, yurt” sözcükleriyle yapılan birleşik sözcükler ayrı yazılır.

4. “Dış, iç, sıra” sözcükleriyle oluşturulan birleşik sözcükler ayrı yazılır.

D. Kısaltmaların Yazımı

1. Özel ad birden çok sözcükten oluşuyorsa her sözcüğün başındaki harf alınarak büyük harfle yazılır. Kısaltmaları oluşturan harflerden sonra nokta konmaz. Kısaltmaya gelen ek, kısaltmanın okunuşuna göre gelir.

UYARI: T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) kısaltmasında kalıp­laşmış olarak nokta konur.

2. Tek heceli bir sözcük kısaltılacaksa sözcüğün ilk harfi alınır, nokta konur.

3. Çok heceli tür adlarının genellikle ilk üç harfi alınarak kı­saltılır, nokta konur.

UYARI: Özel adlar kısaltılırken büyük harfle başlatılır, ilk iki ya da üç sesi alınır, nokta konur.

UYARI: Ölçü ve para adları noktasız yazılır.

E. Yön Adlarının Yazımı

1. Yön adları, bir özel addan önce geliyorsa ya da bir özel adın yerine kullanılmışsa büyük harfle başlar.

2. Yön adları yalnız başlarına veya bir addan sonra, adların yönlerini bildirecek şekilde kullanılırsa küçük harfle baş­lar.

F. Tarihlerin Yazımı

Tarihlerin yazımında gün, ay, yıl sırası izlenir ve aşağıdaki yazım çeşitlerinden birisi kullanılır.

G. Gün ve Ay Adlarının Yazımı

1. Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar.

2. Belirli bir gün ya da tarih göstermeyen gün ve ay adları, küçük harfle başlar

H. Bazı Sözcük ve Eklerin Yazımı

H.1 “ki”lerin Yazımı

1. Bağlaç Olan “ki”nin Yazımı

Kendinden önceki ve sonraki sözcüklerden ayrı yazılır.

UYARI: Bağlaç olan “ki”nin bitişik yazılan, kalıplaşmış kullanımları da vardır

2. İlgi Zamiri Olan “-ki”nin Yazımı

Sözcüğe bitişik yazılır. İsim çekim eklerinin içinde yer alan ilgi zamiri, belirtili isim tamlamasında tamlananın yerini tutar.

3. Sıfat Yapan “-ki”nin Yazımı

Yapım eki olan bu “-ki” de sözcüğe bitişik yazılır. Yer ve zaman bildiren sıfat türetir. Yer bildiren sıfat türetirken “-de” ekiyle kullanılır.

H.2. “de”lerin Yazımı

1. Hâl Eki Olan”-de”nin Yazımı

“-de” hâl eki eklendiği sözcüğe bitişik yazılır. Ünlü ve ünsüz uyumlarına uyar, “-de, -da, -te, -ta” biçiminde yazılır.

NOT: “-de” hâl eki cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulur.

2. Bağlaç Olan “de”nin Yazımı

Tek başına bir sözcük olan “de” bağlacı her zaman ayrı yazılır. Ünsüz uyumuna girmez yani “te, ta” biçimi yoktur. Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı az da olsa değişse bile bozulmaz.

UYARI: Ayrı yazılan “da, de” hiçbir zaman “ta, te” biçiminde yazılmaz. “Da, de” bağlacını kendisinden önceki sözcükten kesme işaretiyle ayırmak da doğru değildir.

H.3. “ile”nin Yazımı

1. “ile” ayrı olarak yazılabileceği gibi sözcüğe eklenerek bitişik de yazılabilir. Sözcüklere eklenerek yazıldığında ünlü uyumuna girer.

2.  “ile” ünlüyle biten bir sözcüğe ek olarak getirildiğinde baştaki “i” ünlü­sü düşer, araya “y” kaynaştırma ünsüzü girer.

H.4. “mi” Soru Edatının Yazımı

1. “mi” soru edatı kendisinden önceki sözcükten ayrı yazılır ancak sözcüğün son ünlüsüne uyarak “mı, mi, mu, mü” biçimlerini alabilir.

UYARI: Kendisinden son­ra gelen ekler ise “mi”ye bitişik yazılır.

UYARI: Bu ek soru anlamından başka görevlerde kullanıldığında da ayrı yazılır.

H.5. Pekiştirmelerin Yazımı

1. Sözcüğün ilk ünlüsünden sonra “m, p, r, s” (“PıRaSaM” şeklinde kodlanabilir) ünsüzlerinden birinin getirilmesiyle oluşturulan pekiştirmeler daima bitişik yazılır

2. Bazı kuralsız pekiştirmeler de bitişik yazılır

H.6. Deyimlerin Yazımı

Deyimler ayrı yazılır.

Yazımı Karıştırılan Sözcükler

YANLIŞ	DOĞRU	YANLIŞ	DOĞRU	YANLIŞ	DOĞRU
afedersin	affedersin	erezyon	erozyon	eksoz	egzoz
ayrobik	aerobik	ekfiil	ek fiil	karnıbahar	karnabahar
ağaç kakan	ağaçkakan	entellektüel	entelektüel	kurdela	kurdele
ağırsıklet	ağır sıklet	espiri	espri	klasizm	klasisizm
açıkoturum	açık oturum	elektirik	elektrik	kuruyemiş	kuru yemiş
ağır başlı	ağırbaşlı	florasan	floresan	kalemtraş	kalemtıraş
alış veriş	alışveriş	fizikötesi	fizik ötesi	laboratuar	laboratuvar
arap saçı	arapsaçı	fantazi	fantezi	lavbali	laubali
afratafra	afra tafra	fülüt	flüt	nalet	lanet
acaip	acayip	fasülye	fasulye	maydonoz	maydanoz
ardarda	art arda	gardrop	gardırop	mönü	menü
apandist	apandisit	göz altı (gözetim)	gözaltı	müsade	müsaade
aç gözlü	açgözlü	gelişi güzel	gelişigüzel	melemen	menemen
başabaş	başa baş	git gide	gitgide	meyva	meyve
baş hekim	başhekim	gel gelelim	gelgelelim	orjinal	orijinal
baş örtüsü	başörtüsü	gün aşırı	günaşırı	olağan üstü	olağanüstü
baş sağlığı	başsağlığı	hava alanı	havaalanı	peşisıra	peşi sıra
cansiperane	cansiparane	hoperlör	hoparlör	proğram	program
cici anne	cicianne	her hangi	herhangi	pedagok	pedagog
can kulağı	cankulağı	Hıristiyan	Hristiyan	restorant	restoran
çerçöp	çer çöp	harkulade	harikulade	rastgel-	rast gel-
çalıkuşu	çalı kuşu	iç güdü	içgüdü	sömestr	sömestir
çeki düzen	çekidüzen	iddaa	iddia	şöför	şoför
delidolu	deli dolu	ilüzyon	illüzyon	sezeryan	sezaryen
diz üstü (pc)	dizüstü (pc)	ıspat	ispat	tabldot	tabildot
deynek	değnek	ilk öğretim	ilköğretim	ünvan	unvan
doğalgaz	doğal gaz	iş veren	işveren	üstgeçit	üst geçit
dip not	dipnot	insiyatif	inisiyatif	yanısıra	yanı sıra
dinazor	dinozor	illa ki	illaki	zatüre	zatürre
dilbilgisi	dil bilgisi	kontür	kontör	zerafet	zarafet

www.edebiyatvedil.net