1. Nokta 2. Virgül 3. Noktalı Virgül 4. İki Nokta 5. Üç Nokta 6. Soru İşareti 7. Ünlem İşareti 8. Tırnak İşareti 9. Kesme İşareti 10. Yay Ayraç 11. Kısa Çizgi 12. Uzun Çizgi 13. Eğik Çizgi
Sözün, vurgu ve tonlama gibi özelliklerini hatırlatarak cümlenin doğru anlaşılmasını sağlamak için kullanılan işaretlere noktalama işaretleri denir.
1. Nokta (.)
> Tamamlanmış cümlelerin sonuna konur.
Örnekler:
» Bu sabah yağmur yağıyordu.
» Atatürk 1881 yılında doğmuştur.
> Bazı kısaltmaların sonunda kullanılır.
Örnekler:
» Dr. (doktor)
» İng. (İngilizce)
» Alb. (albay)
» Prof. (profesör)
» Cad. (cadde)
» sf. (sıfat)
> Sayılardan sonra, sıra bildirmek amacıyla “-ıncı, -inci” ekinin yerine kullanılır.
Örnekler:
» Kardeşim 9. sınıfa geçti.
» IV. Murat, yasaklarıyla ünlü bir padişahtır.
NOT: Sıra sayılar art arda geldiğinde virgülle ya da kısa çizgiyle ayrılan sayılardan sadece sonuncusuna nokta konur.
Örnekler:
» Anma programına 9, 10 ve 11. sınıflar katıldı.
» İlk İslami eserler XI – XII. yüzyıllar arasında üretildi.
> Bir yazının bölümlerini ya da maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra konur.
Örnekler:
» 1. I. A. a.
> Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.
Örnekler:
» Ablam 18.08.1988 tarihinde doğmuş.
NOT: Tarihlerde ay adları rakam yerine yazıyla da yazılabilir. Bu durumda ay adlarından önce ve sonra nokta kullanılmaz.
Örnekler:
» Atatürk 10 Kasım 1938’de sonsuzluğa uğurlandı. (doğru ✔)
» Atatürk 10.Kasım.1938’de sonsuzluğa uğurlandı. (yanlış ❌ )
> Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.
Örnekler:
» Sınavımız yarın 14.30’da başlayacakmış.
» Toplantı pazartesi günü 09.45’te yapılacak
> Bibliyografik künyelerin sonuna konur.
Örnekler:
» Cahit Sıtkı TARANCI, Otuz Beş Yaş, Can Yayınları, İstanbul, 1995.
> Dört ve dörtten çok rakamlı sayılar, saymaya sondan başlamak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur.
Örnekler:
» 698.450, 84.365, 7.200
> Tek başına cümle değeri taşıyan sözlerden sonra kullanılır.
Örnekler:
» Tamam.
» Peki.
» —Nereden geliyorsun?
—Okuldan.
> Matematikte çarpma işareti yerine kullanılır.
Örnekler:
» 6.9 =54
2. Virgül (,)
> Art arda sıralanan eş görevli sözcük ve sözcük gruplarının arasına konur.
Örnekler:
» Akıllı, güler yüzlü, çalışkan biriydi Murtaza. (Bu cümlede virgül, sıfatların arasında kullanılmıştır.)
» Çalışkan öğrenci, iyi vatandaş, doğru insan olalım. (Bu cümlede virgül, nesnelerin arasında kullanılmıştır.)
> Sıralı cümleleri ayırmak için konur.
Örnekler:
» Kötü söyleme eşine, zehir katar aşına.
» Yerinden kalktı, eşyalarını topladı, sokağa çıktı.
> Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan ögeleri belirtmek için konur.
Örnekler:
» Murtaza, o ıssız sokaklardan bir hayalet gibi geçip yıllar önce hiç istemeden terk ettiği köyüne buruk bir sevinçle dönüyordu.
> Cümle içinde ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır.
Örnekler:
» Arkadaşını, canı kadar sevdiği arkadaşını, geride bırakmak zorunda kalmıştı. (Bu cümlede altı çizili bölüm ara sözdür. Bu ara sözün başında ve sonunda virgül kullanılmıştır.
» Nihayet havalar ısınmaya, geçen sene daha erken ısınmıştı, başladı. (Bu cümlede altı çizili bölüm ara cümledir. Bu ara sözün başında ve sonunda virgül kullanılmıştır.
> Tırnak içine alınmayan aktarma cümlelerinden sonra konur.
Örnekler:
» Hemen gitmeliyiz, dedi.
» Seni seviyorum, diyemedim ona.
> Konuşma çizgisinden önce konur.
Örnekler:
» Yaşlı adam üzüntüyle,
— Gidelim artık, dedi.
> Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bildiren “haydi, hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle, elbette…” gibi kelimelerden sonra konur.
Örnekler:
» Olur, dediğin gibi yapalım.
» Evet, bu konular da sınava dahil.
> Anlam karışıklığını gidermek için bir sözcüğün kendinden sonra gelen sözcük ya da sözcük gruplarıyla anlam ve yapı bakımından ilgisi olmadığını göstermek için kullanılır..
Örnekler:
» Genç kadına gideceği yeri sordu. (Bu cümlede anlam belirsizliği vardır. Çünkü cümlede “Kadın mı genç?” yoksa “Genç birisi kadına gideceği yeri mi soruyor?” belli değildir. İşte bu belirsizliği gidermek için genç sözcüğünden sonra virgül kullanılır:
» Genç, doktorun odasını sordu.
> Hitap sözcüklerinden sonra konur.
Örnekler:
» Çocuklar, geç oldu eve gelin artık.
» Sayın seyirciler, programımız başlıyor.
> Bibliyografik künyelerde yazar, eser, basımevi vb. maddelerden sonra konur.
Örnekler:
» Cahit Sıtkı TARANCI, Otuz Beş Yaş, Can Yayınları, İstanbul, 1995.
UYARI: Metin içinde bağlaçlardan (ve, veya, ya da, yahut, ki, de, ama, çünkü, oysaki, hem…hem …) önce de sonra da virgül konmaz.
Örnekler:
» Gittim çünkü kırılmıştım.
» Hem ağlarım hem giderim.
» Ya paranı ya canını…
UYARI: İkilemeler arasına virgül konmaz.
Örnekler:
» Kafilemiz ağır ağır ilerliyordu. (doğru ✔)
» Kafilemiz ağır, ağır ilerliyordu. (yanlış ❌)
UYARI: Şart kipi ekinden (-se / -sa) sonra virgül konmaz.
Örnekler:
» Ödevini yapmazsan sinemaya gitmene izin vermem.
UYARI: Cümlede zarf-fiil ekleri (-ip, -meden, -ince, -ken, -dikçe, -erek, -diğinde, -meksizin … ) ile oluşturulmuş sözcüklerden sonra virgül konmaz.
Örnekler:
» Yüzüme gülümseyerek baktı.
» Selam verip içeri girdik.
3. Noktalı Virgül (;)
> Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur.
Örnekler:
» Bizim memlekette erkeklere Murtaza, Ali, Cengiz; kızlara ise Afife, Çeşminaz, Mukadder adları verilir.
> Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.
Örnekler:
» Orada çiçekler, ağaçlar yetişecek; insanlar mutlu olacak.
> İkiden fazla eş değer ögeler arasında virgül bulunan cümlelerde özneden sonra noktalı virgül konabilir:
Örnekler:
» Elma; portakal, mandalina, muz ve kividen daha ucuz.
» Ali; Ahmet, Murtaza ve Osman’a hediyelerini verdi.
4. İki Nokta (:)
> Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur.
Örnekler:
» Divan şiirinde en çok kullanılan edebi sanatlardan bazıları şunlardır: teşbih, istiare, teşhis…
> Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur.
Örnekler:
» Aklın ve bilimin üç büyük düşmanı vardır: fenalık, cahillik ve tembellik.
» İki şeyi unutmayın: dürüstlük ve çalışkanlık.
> Edebî metinlerde karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adından sonra konur.
Örnekler:
» Hacivat: Karagöz’üm, beni tokatlamaya hakkın yok!
Karagöz: Öyleyse al şu silleyi de burnuna sok!
> Doğrudan yapılan aktarmalarda, aktarılan söz ya da yazıdan önce konur.
Örnekler:
» Ali şöyle dedi: “Bunu sana son kez söyleyeceğim.”
> Genel Ağ (internet) adreslerinde kullanılır.
Örnekler:
» http://www.edebiyatvedil.net
> Matematikte bölme işareti olarak kullanılır.
Örnekler:
» 54:9=6
5. Üç Nokta (…)
> Tamamlanmamış, herhangi bir nedenle eksik bırakılmış cümlelerin sonuna konur.
Örnekler:
» Gökyüzünde özgürce süzülen kuşlar, bulutlar…
> Kaba sayılan veya bir başka nedenle açıklanmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur.
Örnekler:
» Bunu yalnızca S… biliyor.
» Senin bir b…tan anladığın yok.
> Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konur.
Örnekler:
»
…
Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.
…
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal!
Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal.
…
> Bazı örnekler verildikten sonra, daha başka örneklerin de olabileceğini göstermek için benzerleri anlamına gelecek şekilde cümle sonunda kullanılır.
Örnekler:
» Dünyada kültürel açıdan çok önemli bazı şehirler vardır. Bunlardan bazıları şunlardır: İstanbul, Paris, Roma, Kahire…
> Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevaplarda kullanılır.
Örnekler:
» —Adın ne?
— …
— Söylesene be adam!
— Osman
— Nerelisin?
— …
> Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur.
Örnekler:
» Ah, şimdi o da bizimle bu masada olsaydı!..
UYARI: Üç nokta yerine iki veya daha çok nokta kullanılmaz.
UYARI: Ünlem ve soru işaretinden sonra üç nokta yerine iki nokta konulması yeterlidir.
Örnekler:
» Nasıl da akşam oldu?..
6. Soru İşareti (?)
> Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur.
Örnekler:
» Affedersiniz, saat kaç acaba?
» Senden istediklerimi getirdin mi?
> Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna konur.
Örnekler:
» Memur dama inanmaz gözlerle baktı.
— Yaşınız?
— 74
> Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için kullanılır.
Örnekler:
» Yunus Emre (Doğum yeri: ?) → (bilinmeyen)
» 1496 (?) yılında doğan Fuzuli… → (kesin olmayan)
» 40 soruyu 15 dakikada (?) çözmüş. → (şüpheyle karşılanan)
NOT: Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur.
Örnekler:
» Cumartesi akşamı sinemaya mı gidelim, konsere mi?
UYARI: Metin içinde “mı/mi” edatı, cümleye -ınca /-ince anlamında kullanılıp cümleye zaman anlamı katıyorsa cümle sonuna soru işareti konmaz.
Örnekler:
» Bahar geldi mi buralar yemyeşil olur.
UYARI: Bazı cümlelerde soru sözcüğü bulunsa bile cümle soru anlamı taşımıyorsa yargının sonunda soru işareti kullanılmaz.
Örnekler:
» Bize karşı neden bu kadar soğuk olduğunuzu anlamıyorum.
» Bu numarayı nasıl yaptığını bir türlü çözemedim.
7. Ünlem İşareti (!)
> Sevinme, öfke, kıvanç, acı, korku, şaşırma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur.
Örnekler:
» Vay canına!
» Ne mutlu Türk’üm diyene!
» Bu tatlı bir bebek böyle!
> Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur.
Örnekler:
» Dikkat et! Vazoyu kıracaksın.
» Ey Türk gençliği!
NOT: Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabileceği gibi cümlenin sonuna da konabilir.
Örnekler:
» Eyvah! Derse geç kalacağım.
Eyvah, derse geç kalacağım!
NOT: Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır.
Örnekler:
» Kendi hâlinde biriymiş (!) kimsenin işine burnunu sokmazmış (!)
8. Tırnak İşareti (” “)
> Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır.
Örnekler:
» Victor Hugo: “Herkes ölür ama herkes gerçekten yaşayamaz.“ der.
NOT: Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır. Tırnaktan sonra cümle devam ediyorsa tırnak kapatılır ve cümle küçük harfle devam eder.
Örnekler:
» “Dünyanın en güzel şehri İstanbul’dur.“ diyorlar.
> Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınır.
Örnekler:
» Bugünlerde gerçek anlamda “kitapsever“ insana rastlamak çok zor.
» Ahmet Rasim’in yazılarında “mizah“ ile “ciddi“ iç içedir.
> Cümle içerisinde kitapların ve yazıların adları ve başlıkları tırnak içine alınır.
Örnekler:
» Bu sıralar Hasan Ali Toptaş’ın “Kuşlar Yasına Gider“ adlı kitabını okuyorum.
UYARI: Tırnak içine alınan sözlerden sonra kesme işareti kullanılmaz.
Örnekler:
» Nazım Hikmet’in “835 Satır“ını okudunuz mu?
9. Kesme İşareti (‘)
> Özel isimlere getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır.
Örnekler:
» İskender Pala‘nın, Şener Şen‘e → (Kişi adları, soyadları ve takma adlar)
» Dünya‘nın, Satürn‘e → (Gök bilimiyle ilgili adlar)
» Dolmabahçe Sarayı‘nın, Çanakkale Şehitleri Anıtı‘na → (Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb. adları)
» Kaplumbağa Terbiyecisi‘nde, Kaşağı‘yı → (Kitap, dergi, gazete ve sanat eseri adları)
» Sarıkız‘a, Minnoş‘u → (Hayvanlara verilen özel adlar)
» Cumhuriyet Dönemi‘nde, Orta Çağ‘ın → (Akım, çağ ve dönem adları)
UYARI: Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki (-lar, -ler) ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz.
Örnekler:
» Atatürkçülüğün, Türkçenin, Ahmetler, Hristiyanlıktan, Avrupalılaşmak, Polatlılı, …
UYARI: Kurum, kuruluş, kurul ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz.
Örnekler:
» Türk Dil Kurumuna, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinin
> Kişi adlarından sonra gelen saygı sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur.
Örnekler:
» Leyla Hanım‘a, Vural Bey‘i
> Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur.
Örnekler:
» ODTÜ‘de derslere ara verildi.
» Bu film, TV‘de ilk kez yayınlanacak.
UYARI: Sonunda nokta bulunan kısaltmalar ve üs işaretli kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalara getirilen ek noktadan ya da üs işaretinden sonra, kelimenin ve üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır.
Örnekler:
» vb.leri, Alm.yı, cm²ye (santimetre kareye)
> Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur.
Örnekler:
» Liseden 2019‘da mezun olmuş.
» Şimdi, 20‘nci sayfayı açalım.
> Şiirde veya konuşma sırasında seslerin ölçü ve söyleyiş gereği düştüğünü göstermek için kesme işareti kullanılır.
Örnekler:
» Güzelliğin on par’etmez
Bu bendeki aşk olmasa (Âşık Veysel)
» N‘oldu da vazgeçtiniz?
> Bir ek ya da harften sonra gelen ekleri ayırmak için konur.
Örnekler:
» a‘dan z‘ye kadar, -lık‘la türetilmiş sözcükler
NOT: Özel adlar için yay ayraç (parantez) içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan önce kullanılır.
Örnekler:
» Yunus Emre’nin (1240?-1320), Yakup Kadri’nin (Karaosmanoğlu) (doğru ✔)
» Yunus Emre (1240?-1320)’nin, Yakup Kadri (Karaosmanoğlu)’nin (yanlış ❌)
10. Yay Ayraç (Parantez) ( )
> Cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgisi olmayan açıklamalar için kullanılır.
Örnekler:
» Dilimizde ad aktarması (mecaz-ı mürsel) çok sık kullanılan bir anlam olayıdır.
» Ömer Seyfettin (28.02.1884) Balıkesir’in Gönen ilçesinde doğmuştur.
NOT: Yay ayraç içinde bulunan özel isimler ve yargı bildiren anlatımlar büyük harfle başlar ve sonuna uygun noktalama işareti getirilir.
Örnekler:
» Onu (Ali’yi) okula giderken gördüm.
> Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır.
Örnekler:
» Yaşlı kadın (Elindeki parayı uzatır.) — Evladım, bunu annene verir misin?
> Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için kullanılır.
Örnekler:
»
Hava toprak gibi gebe.
Hava kurşun gibi ağır.
Bağır
bağır
bağır
bağırıyorum.
Koşun
kurşun
erit-
-meğe
çağırıyorum.....
(Nazım Hikmet RAN)
> Yabancı sözcüklerin okunuşu yay ayraç içerisinde gösterilir.
Örnekler:
» Shakespeare (Şekspir) dünya edebiyatının en önemli isimlerindendir.
> Cümle içerisinde bir sözcüğün eş anlamlısı verildiğinde kullanılır.
Örnekler:
» Divan şairleri mübalağa (abartma) sanatına çok başvurur.
UYARI: Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazılır.
Örnekler:
» Cahit Sıtkı Tarancı’nın (1910 – 1954) en meşhur şiiri Otuz Beş Yaş’tır. (doğru ✔)
» Cahit Sıtkı Tarancı (1910 – 1954)’nın en meşhur şiiri Otuz Beş Yaş’tır. (yanlış❌)
> Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır.
Örnekler:
» Bu yaşta bu zeka (!) çok fazla.
> Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını göstermek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır.
Örnekler:
» Fuzuli, 1496 (?) yılında doğmuştur.
11. Kısa Çizgi (-)
> Satıra sığmayan sözcükler bölünürken satır sonuna konur.
Örnekler:
» Bir süreliğine unuttuğumuz o nemli sıcak, apartman kapısından çıkınca inatçı bir sıkıntı gibi yeni–
den çöktü üstümüze.
» ………………….ba-
şöğretmen
…………………başöğ-
retmen
UYARI: Özel isimler, satır sonunda kalır ve ona ait çekim eki diğer satıra geçerse özel isimden sonra kesme işareti kullanılır..
Örnekler:
» …………………………..Ankara‘
ya
> Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır.
Örnekler:
» Memleketini–İstanbul’u– çok özlemişti.
> Dil bilgisinde kökleri ve ekleri ayırmak için konur.
Örnekler:
» mor–ar–t–acak–lar–mış
» yol–cu–lar
> Fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır.
Örnekler:
» sev–, göster–, anlatıl–
> Eklerin başına konur.
Örnekler:
» Bu cümlede –la eki farklı bir görevde kullanılmış.
> Heceleri göstermek için kullanılır.
Örnekler:
» göz–le–ri–nin
» ar-dın-da-ki
> Bir olayın, durumun başlangıcını ve sonunu gösteren tarihler, sözcükler arasında kullanılır.
Örnekler:
» 2020–2021 eğitim–öğretim yılı hepimize hayırlı olsun.
» Ankara–İstanbul uçak seferleri yeniden başladı.
> İki adın, etkenin ortaklığını göstermek için kullanılır.
Örnekler:
» Türkçe, Ural–Altay dil ailesinin üyesidir.
» Metinde geçen sebep–sonuç ilişkisi içeren cümleleri bulunuz.
> Sıfırdan küçük değerleri göstermek için kullanılır.
Örnekler:
» –18 °C
> Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır.
Örnekler:
» 90–20=70
12. Uzun Çizgi (—)
> Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna “konuşma çizgisi” de denir.
Örnekler:
» Faik sordu:
— Sen neden gelmedin dünkü toplantıya?
NOT: Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra da konabilir.
Örnekler:
» Sıtkı Bey — Kaleyi kurtarmak için daha güzel bir çare var. Gerçekten ölecek adam ister.
İslam Bey — Ben daha ölmedim. (Namık Kemal)
UYARI: Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde uzun çizgi kullanılmaz.
Örnekler:
» Sitem dolu bir ses tonuyla seslendi: “Demek sen de beni bırakacaksın?”
13. Eğik Çizgi (/)
> Yan yana yazılması gereken durumlarda mısraların arasına konur.
Örnekler:
» İkindiyin saat beşte / Başgardiyan Rıza başta / Karalar bastı koğuşa / İkindiyin saat beşte / Seyre durduk tantanayı / Tutuklayıp sardunyayı / (Can YÜCEL)
> Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve semt ile şehir arasına konur.
Örnekler:
» Şentepe Mah. Can Sok 12/3 Polatlı/ANKARA
> Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.
Örnekler:
» 13/10/2000, 19/05/1919
> Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır.
Örnekler:
» -dık/-dik, -ar/-er/-ır/-ir/-ur/-ür
> Genel Ağ (internet) adreslerinde kullanılır.
Örnekler:
» https://www.edebiyatvedil.net/noktalama-isaretleri/
> Matematikte bölme işareti olarak kullanılır.
Örnekler:
» 60/5 = 12
