Zamirler, adların yerini kişi, gösterme, belirsizlik, soru anlamıyla geçici olarak tutan sözcüklerdir.
Örnekler:
- Son zamanlarda Erdal‘ı hiç görmedim. (Erdal: İsim)
- Son zamanlarda onu hiç görmedim. (onu: zamir)
Zamirler, yerini tuttukları varlıklara ve özelliklerine göre 2 ana başlıkta incelenir:
A. Sözcük Durumundaki Zamirler
A.1. Kişi (Şahıs) Zamirleri
Kişi adlarının yerine kullanılan sözcüklerdir. Üçü tekil, üçü de çoğul olmak üzere altı kişi zamiri vardır.
| Tekil | Çoğul | |
| 1. Kişi | ben | biz |
| 2. Kişi | sen | siz |
| 3. Kişi | o | onlar |
NOT: Zamirler isimlere gelen çekim eklerini alabilirler. Bu yüzden kişi zamirleri karşımıza çekim eki almış şekilde çıkabilir.
Örnekler:
- Sen sattığın çiçeklerden daha güzelsin.
- Bana bu akşam mutlaka haber verin.
- Olanlara onlar da bir anlam veremedi.
- Sizden ne istiyorlarmış?
NOT: Bu kişi zamirlerinin dışında, bir varlığın özü anlamında kullanılan bir de “kendi” zamiri vardır. “Kendi” kişi zamirine, eylemin etkisini öznenin üzerine çekebildiği için “dönüşlülük zamiri” de denir.
Örnekler:
- En kısa zamanda kendime bir iş bulmalıyım.
- Kendisi henüz gelmedi.
“Kendi” zamiri, yerini tuttuğu kişi zamiriyle birlikte kullanılırsa pekiştirme görevi üstlenir.
Örnekler:
- Geleceğinizi siz kendiniz şekillendireceksiniz.
- Bu keki ben kendim yaptım.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “kendi” zamiri özneyi pekiştirme amacıyla kullanılmıştır?
A) Kendini benim yerime koyabilirsen anlarsın.
B) Kendi kendine söylenip durdu bütün gün.
C) Onun iyi olduğunu görünce kendine geldi.
D) Böyle olacağını sen kendin söylemiştin.
E) Bana değil, kendine sormalısın bu soruyu.
Çözüm:
A şıkkında “sen” kişi zamirinin yerine kullanılmış.
B şıkkında ikileme kurarak “zarf” görevinde kullanılmış.
C şıkkında “o” kişi zamirinin yerine kullanılmış.
E şıkkında “sen” kişi zamirinin yerine kullanılmış.
Yanıt D şıkkıdır. “Kendi” kişi zamirinin özneyi pekiştirme görevinde kullanılması, yerini tuttuğu kişi zamiriyle birlikte kullanılması demektir. D şıkkında “sen kendin” kullanımında bu durum örneklenmektedir.
A.2. İşaret (Gösterme) Zamirleri
Adların yerini, gösterme yoluyla tutan sözcüklere işaret (gösterme) zamiri denir . “Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar vb.” işaret zamirleridir. Ayrıca bunlardan türeyen veya bunlarla başka sözcüklerin birleşmesinden doğanlar da vardır: bura, şura, ora, öteki, beriki, böylesi, şöylesi, öylesi…
Örnekler:
- Bu, emek verilmiş güzel bir filmdi.
- Sen, onu benim külahıma anlat.
- Bundan iyisi Şam’da kayısı.
- Bunları şuraya yerleştirebilir misin?
- Öylelerinden uzak durmak lazım.
- Gördüm ama böylesini görmedim.
- Öteki sana daha çok yakışmıştı
⭐1. İşaret anlamlı sözcükler, adın yerine kullanıldıklarında “işaret zamiri”, adın önüne gelip onu işaret ettiklerinde “işaret sıfatı” olur.
Örnekler:
- “Ne demek istiyor bu?”
cümlesinde bu sözcüğü bir adın yerini işaret yoluyla tuttuğu için işaret zamiridir. - “Ne demek istiyor bu adam?”
cümlesinde ise bu sözcüğü bir adın önüne gelip onu işaret ettiği için işaret sıfatıdır.
2. İşaret zamirleri ikileme kurduklarında kesinlik kavramı vermedikleri için “belgisiz zamir” olur.
Örnekler:
- “Gün boyu şundan bundan söz ettik.”
cümlesinde şundan bundan ikilemesi kesinlik anlamı vermediği için belgisiz zamirdir. - “Onun bunun sözüyle hareket etme.”
cümlesinde onun bunun ikilemesi kesinlik anlamı vermediği için belgisiz zamirdir.
3. “O” ve “onlar” zamirleri kişilerin yerini tuttuğunda “kişi zamiri”, kişi dışında varlık veya kavramların yerini tuttuğunda “işaret zamiri” olur.
Örnekler:
- “Onu geçen gün sinemaya giderken gördüm.”
cümlesinde onu sözcüğü bir kişinin yerini tuttuğu için kişi zamiridir. - “Onu bu rafa koyarsan daha iyi olur.”
cümlesinde onu sözcüğü bir insan dışındaki varlığın yerini tuttuğu için işaret zamiridir.
4. “Bu, şu, o” işaret zamirleri “ara” sözcüğüyle birleşerek “yer” anlamlı işaret zamiri oluşturur.
Örnekler:
- bu + ara > bura “Burası çok karanlık.”
- şu + ara > şura “Şuraya oturabiliriz.”
- o +ara > ora “Orada neler oluyor?”
Örnek Soru:
Aşağıdakilerden hangisinde “o” sözcüğü kişi zamiri olarak kullanılmamıştır?
A) Bunu ondan asla beklemezdim.
B) Kitabı bitirdim, bunu ona verebilir misin?
C) Anladığım kadarıyla beni yanını o çağırmış.
D) Onu bir yerden tanıyordum sanki.
E) Onu rafa kaldırırsan ortalık biraz toplanır.
Çözüm:
Doğru yanıt E şıkkıdır. A, B, C ve D şıklarında “o” sözcüğü kişilerin yerine geçtiği için “kişi zamiri” olarak kullanılırken E şıkkında rafa kaldırılabilecek bir nesnenin yerine geçmektedir. Bu nedenle kişi zamiri değil “işaret zamiri” olarak kullanılmıştır.
A.3. Belgisiz Zamirler
Herhangi bir varlığı kesin biçimde göstermeden ad yerine kullanılan, varlıkları belirsiz biçimde karşılayan sözcüklerdir. “Kimse, herkes, hepsi, şey, falan, biri, kimi, birazı, çoğu, birçoğu, başkası, bazısı, hiçbiri, niceleri…” gibi sözcükler belgisiz zamirlerdir.
Örnekler:
- Hepimiz bu işin sonunu merak ediyoruz.
- Karşımda kaşları çatık birisi vardı.
- Kimsenin ahı, kimsede kalmazmış.
- Nicesi olaylar karşısında çaresiz kalmıştı.
- Kimileri bu sözümü şaşkınlıkla karşıladı.
- Yaptığın her şey sana geri dönecektir.
- Bazılarının umrunda bile değil hayvan hakları.
1. Ad tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilirler.
Örnekler:
- “Hiçbirinin ağzını bıçak açmıyordu.”
cümlesinde “hiçbiri” belgisiz zamiri tamlayan görevinde kullanılmıştır. - “Çocukların çoğu parkta oynuyordu.”
cümlesinde “çoğu” belgisiz zamiri tamlanan görevinde kullanılmıştır.
2. Belgisiz zamirler, genellikle ad öğesi düşmüş belgisiz sıfatların iyelik eki almış biçimleridir.
Örnekler:
- “Hiçbir soruyu cevaplayamadım.” cümlesinde “hiçbir” sözcüğü “soru” adını belirsiz bir şekilde belirttiğinden belgisiz sıfat görevinde kullanılmıştır.
- “Hiçbirini cevaplayamadım.” cümlesinde ise ad ögesi düşmüş ve iyelik ekini alan “hiçbirini” sözcüğü “soru” adının yerini tutarak belgisiz zamir görevinde kullanılmıştır.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belgisiz zamir, belirtili ad tamlamasının tamlayanında kullanılmıştır?
A) Tahmin edersiniz ki hiçbirimiz bunu kabul edemez.
B) Evlerden bazıları deprem tehlikesi taşıdığı için yıkıldı.
C) Falan öğrenci yanıma gelip olanları bana anlattı.
D) Onun bunun sözlerine fazla önem veriyorsun.
E) Başkası ne der bilmem ama ben böyle yapmayacağım.
Çözüm:
Doğru yanıt D şıkkıdır. A şıkkında “hiçbirimiz” belgisiz zamiri tamlama öğesi olarak kullanılmamış. B şıkkında “bazıları” belgisiz zamiri ad tamlamasının tamlananı görevinde kullanılmış. C şıkkında belgisiz zamir kullanılmamış.
D şıkkında “onun bunun”ikileme şeklinde kurulan belgisiz zamir ad tamlamasının tamlayanı görevinde kullanılmış. E şıkkında “başkası” belgisiz zamiri tamlama öğesi olarak kullanılmamış.
A.4. Soru Zamirleri
Soru yoluyla adların yerine geçen sözcüklerdir. “Ne, kim, kimi, hangisi, kaçı, nereye, nerede, nereden vb.” sözcükler soru zamirleridir.
Örnekler:
- Başrolde kimi oynatacaksınız?
- Arabayı nereye park etti?
- Vazoyu hanginiz kırdı?
⭐NOT. Soru zamirlerine verilen cevaplar isim veya zamirdir.
Örnekler:
- Pastanın son dilimini kim yedi? (“Ahmet[isim] yedi.” ya da “Ben[zamir] yedim.” şeklinde cevap verilebilir.)
- Bakkaldan neler aldınız? (Ekmek, çikolata [isim] aldık. ya da “Bunları[zamir] aldık.” şeklinde cevap verilebilir.)
- Nerede oturuyorsun? (“Polatlı’da[isim] oturuyorum.” ya da “Şurada[zamir] oturuyorum.” şeklinde cevap verilebilir.)
⭐NOT: Soru sözcükleri bir isimden önce kullanılıyor ve o ismi etkiliyorsa bu sözcükler soru sıfatı, bir ismin yerini tutuyorsa soru zamiri olur.
Örnekler:
- Hangi elbiseyi beğendin? (“elbise” ismini belirttiği için soru sıfatıdır)
Hangisini beğendin? (Bir ismin yerini tuttuğu için soru zamiridir.) - Kaç soru yanıtladın? (“soru” ismini belirttiği için soru sıfatıdır)
Kaçını yanıtladın? (Bir ismin yerini tuttuğu için soru zamiridir.)
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı soru zamiriyle sağlanmamıştır?
A) Öğrencilerden kaçı bu soruyu doğru yanıtlamış?
B) Bayram tatilinde nereye gitmeyi düşünüyorsunuz?
C) Pasta çok güzelmiş, neyden yapılmış peki?
D) Bundan sonra kaçıncı derse gireceksiniz?
E) Bu soruyu aranızdan kim çözebilir?
Çözüm:
Doğru yanıt D şıkkıdır. Soru zamirleri ismin yerini soru yoluyla tutan sözcüklerdir. Soru zamirlerinin yanıtı da ya isim ya da zamirdir. Bu durumda,
A şıkkında “öğrencilerden beşi” biçiminde yanıt olarak “isim”, B şıkkında “İstanbul’a” biçiminde yanıt olarak “isim”, C şıkkında “kremadan” biçiminde yanıt olarak “isim”, E şıkkında “Murtaza” biçiminde yanıt olarak “isim” gelmekte ve bu nedenle de soru anlamı “soru zamiri”yle sağlanmaktadır. D şıkkında ise “kaçıncı derse” >”beşinci derse” biçiminde yanıt olarak sıfat gelmekte ve bu nedenle de soru anlamı “soru sıfatıyla” sağlanmaktadır.
B. Ek Durumundaki Zamirler
B.1. İlgi Zamiri (-ki)
Belirtili ad tamlamalarında tamlanan görevindeki sözcüğün yerini geçici olarak tutan “-ki”, ilgi zamiridir. İlgi zamiri (-ki) kendinden önceki sözcüğe bitişik yazılır.
Örnekler:
- Senin ödevin kolay, Ayşe’ninki zor. (Ayşe’ninki > Ayşe’nin ödevi)
- Bu elbise benimkine benziyor. (benimkine > benim elbiseme)
- Bizim dükkan burada. Amcamınki yolun karşısında. (amcamınki > amcamın dükkanı)
⭐NOT: İlgi zamiri olan “-ki”, sıfat yapan “-ki” ekiyle karıştırılmamalıdır.
“-ki” ile türeyen adlaşmış sıfatların önüne, düşmüş olan adı getirdiğimizde “-ki” cümleden çıkmaz. Çünkü buradaki “-ki” ad işleviyle değil, adı belirtme işleviyle kullanılmaktadır.
Örnekler:
- “Sokaktaki çocuk beni etkiledi.”
cümlesinde “-ki” eki “çocuk” ismini nitelediği için sıfat yapan “-ki”dir. “Sokaktaki beni etkiledi.” cümlesinde olduğu gibi adlaşmış sıfat olsa bile bu durum değişmez. - “Odandaki eşyaları hemen topla.”
cümlesinde “-ki” eki “eşyalar” ismini nitelediği için sıfat yapan “-ki”dir. “Odandakileri hemen topla.” cümlesinde olduğu gibi adlaşmış sıfat olsa bile bu durum değişmez.
B.2. İyelik Zamiri
Adların sonuna gelerek onların kime veya kaçıncı kişiye ait olduklarını gösteren eklere “iyelik zamiri” denir. İyelik eklerinin, iyelik zamiri olarak adlandırılmasının nedeni, ad tamlamalarında tamlayanın (kişi zamirinin) yerini tutmasıdır.
Örnekler:
1. tekil kişi iyelik eki → -(i)m
2. tekil kişi iyelik eki → -(i)n
3. tekil kişi iyelik eki → -ı, -i, -u, -ü, -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü
1. çoğul kişi iyelik eki → -(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, -(ü)müz
2. çoğul kişi iyelik eki → -(ı)nız, -(i)niz, -(u)nuz, -(ü)nüz
3. çoğul kişi iyelik eki → -ları, leri
- (benim) kalemim / (benim) sevgim
- (senin) kalemin / (senin) sevgin
- (onun) kalemi / (onun) sevgisi
- (bizim) kalemimiz / (bizim) sevgimiz
- (sizin) kaleminiz / (sizin) sevginiz
- (onların) kalemleri / (onların) sevgileri
- Şansını fazla zorlama.
- Dersimiz başlamak üzere.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem ilgi hem de iyelik zamiri kullanılmıştır?
A) Bizimki yine kara kara düşünüyor.
B) Yazınız, onunkinden çok daha etkili oldu.
C) Evleri gerçekten çok güzel döşenmiş.
D) Yolunuz düşerse bekleriz, buyurun gelin.
E) İnsanınki, bir var olma mücadelesidir.
Çözüm:
Doğru yanıt B şıkkıdır. A şıkkında “bizimki” ilgi zamiri, C şıkkında “evleri” iyelik zamiri, D şıkkında “yolunuz” iyelik zamiri, E şıkkında “insanınki” ilgi zamiri kullanılmıştır. B şıkkında “yazınız” sözcüğünde iyelik zamiri ve “onunkinden” sözcüğünde ilgi zamiri bir arada kullanılmıştır.
